Til info: Noregs mest kjente spøkelse

Har du ein tanke om kva som er Noregs mest kjente spøkelse? Mi erfaring er at mange slit med å kome med eit godt svar. Det finst eit hav av regionale spøkelse, t.d. Munken i Nidarosdomen, den brune mannen på Sande og Octavia Sperati på Den Nasjonale Scene, men desse er ikkje særleg kjente over heile landet. I tillegg er det nokre spøkelse i populærkulturen, som spøkelsa i Uhu! og nokre sære scenar i Hotel Cæsar, men desse er heller ikkje kjente blant særleg fleire enn dei som såg på desse seriane.

Min brannfakkel er at ingen av desse kjem i nærleiken av populariteten til det mest kjente spøkelset me har: Kaptein Sorte Bill av Torbjørn Egner.

Han er i følgje songen ein sjørøvarkaptein «fra femtenhundre og fjorten» som bl.a. røva ein spansk gullfregatt i «femten atten». Men songen går langt i å få fram at dette er lenge sidan: «Det hendte very plenty i den gamle gode tiden […] men femten hundre og den tid det er ganske lenge siden». Og til slutt seier han det omtrent rett ut når han nemner «De som får besøkelser av Kaptein Bill og spøkelser».

Dette er ikkje ei ny oppdaging, ein kan t.d. sjå i NRK-serien Drømmen om Kaptein Sorte Bill (1990) korleis Kaptein Sorte Bill lærar Nøtteliten å spøke. Ein ser det også i den (litt) meir akademiske artikkelen «Sorte Bill, Sabeltann og jakten på oljen» (Bøygen 3/2013, s. 47), der Sorte Bill og Sabeltann blir sett opp mot kvarandre.

Dette innlegget starta eigentleg som eit forsøk på å finne svar på kva det betyr at Kaptein Sorte Bill er frå 1514. Blei han kaptein då? Sidan han røva ein fregatt i 1518 så kan det ikkje vere fødselsåret. Men siden me no veit at han var eit spøkelse, kan ein jo tenke seg at det var året han døydde? Då heng det på greip kvifor han fleire hundre år seinare vel nettopp dette året som då han «er fra».

Vitsar frå bergens første journalist (1772-1773)

Det Bergenske Magazin blei publisert i ti nummer frå 1772 til 1773 av Henrik Bryssel Middelthon. Ei av spaltene som gjekk att i bladet var «Korte Fortællelser, Spøg, Indfald og Gaader». Her er vitsane frå denne spalta:

  • Et muntert Hoved blev spurgt: hvorledes man lettest kunde giøre sit Navn bekiendt efter sin Død? Ved at efterlade sig stor Gield, svarede han. (s. 46)
  • Hvilken lumpen Trappe! Her burde intet skikkelig Menneske gaae, sagde en Tyv om Galgie-Stien. (s. 46)
  • En Fattig, som ey hadde Brød i Huset, blev spurgt: hvor det stod til hiemme hos ham? Som i Himmelen, svarede han; thi der hverken æder eller drikker man. (s. 88)
  • En blev spurgt: Hvilken Regierings form var ældst? Han svarede: Kone-Regimente. (s. 88)
  • En Junker pralede af, at han ved Academier hadde anvendt mere enn 1000 Rdlr. Troe De mig, min Ven! viskede en ham i Øret, kunde De finde en, som vilde kiøbe det, De har lært herfor, for 100 Rdlr., da slaae De kun til. (s. 127)
  • Til en, som vilde gifte sin Søn, sagde en anden: Sønnen var endnu for ung, han skulde bie til han blev klog. Skal han bie indtil han blir klog, svarede Faderen, da blir han nok aldrig gift. (s. 127)
  • Keyser Friderich den Tredie, da man spugte: hvorfor han aldrig drak Viin? svarede: paa Bunden av Bægeret ligge alle Laster. (s. 292)
  • Anarcharsis har sagt: Viinstokken bær tre Druer: Den eene til Sundhed; den anden til Drukkenhed; den tredie til vis Skade. (s. 292)
  • Lægerne tvistede i Nærværelse af en Syg, hvilket Vand der var kostbareste? Det er Menneske-Vand, svarede den Syge, thi det maa man betale Eder for at see paa. (s. 323)
  • Præsten spurgte en Bonde-Pige; hvem hun først holdt sig til om Morgenen, naar hun stod op? Til Senge-Stolpen, svarede hun. Ja, jeg mener ikke saa, sagde Præsten; hvem tænker du først paa, naar Du vogner? paa vor Naboes Søn, svarede Pigen. (s. 323)
  • En Mand blev tildømt at betale 50 Kroner, som Han skyldede en anden, da han længe undskyldede sig med Umueligheden, blev een af Øvrigheden tilsidst fortørnet og sagde: Ja, da skal vi nok lære Eder det. Manden takkede underdanigen, og bad, at de med det samme tillige vilde lære ham at betale andre 100 Kroner, som han skyldede en anden, og ligeledes ikke vidste at kunde skaffe. (s. 404)
  • Perillus havde af Alexander begiert en Udstyr for sin Dotter, men da han fik 50 Talenter, syntes ham selv, det var formeget. Det kand maaskee, svarede Alexander, synes formeget for dig at modtage, men ikke for mig at give. (s. 404)
  • Man raadede een, som vilde sønderrive en Klippe, fra dette Foretagende, saasom Klippen var af haard Stens Art… Men min Pung er dog stærkere end Klippen, svarede han, og fik den og med stor Bekostning sønderminet. (s. 404)

Mi vurdering er at han brukte opp dei beste vitsane i sine første utgåver. Odd Strand skriv om magasinet og Middelthon i Bergensk presse i tre århundrer (1999, s.8-9):

Sammenliknet med […] de øvrige bergensavisene på 1770-tallet, virker «Magazinet» egentlig ganske avvekslende. Mellom de til dels lettkjøpte «Fortællelser» dukker det opp journalistiske godbiter, som forsvarer avisnavnet. I nr.4 av avisen presenterer han således flere sider med «Avisnyt», til og med på vers, en ide han hadde hentet fra den danske avisen «Mercur». Og selv [kritikeren] Fasting må vedgå at for eksempel de medisinske artiklene er «ypperlige». Tonen er iblant frisk, som i Middelthons eget allegoriske eventyr om handelsforholdene i Bergen gjennom tidene, en finurlig måte til å få sagt byens kjøpmenn noen sannhetsord. Her varter han opp med en billedbruk som vi, nå vel to århundre senere, kjenner igjen fra Donald-litteraturens gnierfigur Onkel Skrue. Om en mann heter det i eventyret at «han var glubsk Rig» og at han «fik saa mange Penge, at han maatte holde Folk til at skuffe i dem, at de ikke skulde mugnes». Kanskje kan vi utrope Henrik B. Middelthon til byens aller første journalist?.

Figurtegner (1983)

For ein del år sidan kjøpte eg ein gammal datamaskin av typen Dragon 32. Med han kom det ein del spel/program på kassett, som vil seie at programvaren er lagra som lydfiler – det var eit format som var lett tilgjengeleg den gong då. Men eg fekk ikkje til å spele dei av. Heldigvis var det ei reserveløysing: laste ned lydfilene frå nett og spele dei av via mobilen. Det fungerte bra for alle spela/programma med unntak av eit:

Kassett med merkelapp og teksta "Figurtegner".
«Figurtegner»

Dette programmet, «Figurtegner», såg ut til å vere på norsk, men eg fann det ikkje nokon plass i arkiv over Dragon 32-utgjevingar. Og der stoppa det opp nokre år sidan.

Nyleg hadde eg eit innlegg om «geriljarkivering» av dataspel, og då kom eg til å tenke på denne kassetten. Eg tok kontakt med youtubaren Arctic Retro (som eg viser til i innlegget om Tiki-100) og høyrde om han ville prøve seg. Han takka ja, og etter litt fram og tilbake så fann han ei løysing. Du kan sjå heile prosessen i videoen her:

YouTube: MYSTERY computer cassette revealed – What’s on it and for what machine is it ?

Som det kjem fram i videoen, var det ikkje et program til Dragon 32, men til Commodore 64. Han fekk liv i det og sendte filene til meg. Eg har lasta det opp på Internet Archive, så må andre gjerne laste det opp andre passander stader. Programmet er ein slags «sprite-editor» som let deg lage pikselgrafikk. Men heilt korleis ein skal bruke det er ikkje så lett å seie. Det går an å prøve det i ein emulator som Vice.

Eg fann også ein reklame for «Norsk figurtegner» til sals i Mikrodata nr. 4 frå 1984 (s. 35), då for 360 kr.

Utsnitt frå Mikrodata 4 1984. Salsannonse for program til Commodore 64, bl.a. "Norsk figurtegner" for 360 kr.

Når ein opnar programmet kjem det også fram kven som har laga det: Sam Data ved «Jan Sverre Samuelsen». Haugesund avis omtalar han som den «tillitsfulle datainteresserte ungdomsarbeideren», men melder at han dessverre døydde i august 2023. Eg håper han ville satt pris på at programmet hans frå 1983 no ligg ute på nett.

Oppdatert (20. november 2023): I ein kommentar på youtube-klippet viser @StoneOakvalley_ComputerStuff til ein reklame frå Hjemmedata nr. 5 1984 der ein kan sjå eska som programmet blei solgt i:

Geriljaarkiverte dataspel

Det finst mange norskutvikla og/eller norskspråklege spel. Desse er ein del av norsk kulturarv, noko Andreas Hadsel Opsvik argumenterer for i ein artikkel frå Syn og segn 4/2020 (oppdatert for nett). Her skildrar han utfordringa med å ta ta vare på gamle dataspel og spør etter gode ordningar for å passe på at dei blir bevart. Utgangspunktet er at Flash, eit program som blei brukt til laging og speling av spel, la inn årene. Kva skjer så med alle (dei norske) spela som er laga i det programmet? Korleis kan ein ta vare på dei for framtida? Situasjonen i dag er det han kallar «geriljaarkivering frå dedikerte fans»:

Såkalla emulatorar, programvare som latar som dei er fordums spelmaskiner, har blitt laga på dugnad av fangrupperingar på nett i fleire tiår allereie. Men, sidan dei ikkje er utvikla av skaparane av maskinene dei emulerar er dei sjeldan ein perfekt rekonstruksjon. Og dess nyare maskiner dei later som dei er, dess vanskelegare er arbeidet. […] I Flash sitt tilfelle har det privatet initiativet Flash Point Archive dukka opp, ein nettstad som søkjer å ta vare på Flash-spela.

Og mens me ventar på at f.eks. Nasjonalbiblioteket eller eit spelmuseum skal ta på seg arbeidet, er det desse geriljaarkivarane ein må setje sin lit til.

For andre typer spel enn Flash, er Internet Archive mitt beste råd. Her har fleire geriljaarkivarar lasta opp norske spel. Spesielt @norsktegnefilmsang har lasta opp mykje, men ein finn også bidrag frå andre brukarar, t.d.:@hjallar2000, @kamilla_kirkholm og @aardvark1640. Reddit-brukaren u/stankybusiness har laga ei liste over nokre av dei norske dataspela ein kan finne der.

Nokre spel, som Espen i Asmo, kan ein spele direkte i nettlesaren. Andre må ein bruke ulike verktøy for å få i gang på nyare maskinar. YouTube-kanalen Mulles retrospel har laga videoar som fortel korleis ein kan gjere det på Windows og Mac:

Kanalen hans er også full av videoar frå norske spel, om du vil ha ein raskare veg inn i nostalgien.

Sjå, høyr og les Jon Fosse på nett

Det beste er å skaffe deg ei fysisk bok av Fosse eller å gå på ei framsyning. Men om du ikkje har moglegheit til det, er det heldigvis ganske mykje som er ligg lovleg ute på nett.

Ein artig stad å byrje er kanskje Fosse sin skjønnliterære debut? Han fekk ei novelle på trykk i studentavisa Studvest i 1981. Dei har lagt ut novella «Han» på nett saman med ein artikkel om historia bak konkurransen han var med i og ein med reflekjonar etter han vann nobelprisen.

Nasjonalbiblioteket har laga ei eiga side om korleis ein kan fordjupe seg i deira Jon Fosse-samling. Der kan du også finne ting han har skrive som ikkje er eigne verk, t.d. forord til bøker, artiklar, osb.

For å gjere det hakket lettare, har eg laga ei noko rotete liste basert på det som er å finne på NRK, Nasjonalbiblioteket og elles på nett:

Me får sjå om eg kjem til å oppdatere lista. Det blir spanande.

Oppdatert (11.12.23): NRK hadde ei maratonsending i helga, «Jon Fosse ord for ord», der dei fekk skodespelarar til å lese gjennom all dramatikken hans. Eg har lagt dei inn etter beste evne. Eg trur eg har blanda litt med årstal for bokutgjeving og urframføring, men jaja.

Database over norske høyrespel

Eg har sansen for når entusiastar samlar kunnskap om ulike (snevre) områder og gjer han tilgjengeleg for alle. Til dømes har nokon laga ein database over norske høyrespel som stadig blir oppdatert med tilgjengeleg informasjon. I skrivande stund er det registrert like over 900 høyrespel frå 30-talet til i dag, gjerne med skodespelarar, regissør, lenke til t.d. NRK og informasjon om handlinga. Og det heile er sortert på ein måte som gjer at du lett kan finne ein sjanger eller forfattar. Til dømes:

Og det som er så herleg med prosjekt som dette, er at folk gjerne kjem med bidrag når dei ser at noko manglar eller har meir informasjon. Så om du sjølv veit noko, legg det inn som kommentar på det relevante høyrespelet.

Nynorsk forklart

Jon Fosse seier at nobelprisen hans også er ein pris til nynorsk, og då må verdspressa gjere eit forsøk på å forklare lesarane sine kva det er. Det er mange som baserer seg på Associated Press sin artikkel, der det er eit par avsnitt under «What is Nynorsk?»:

While Fosse is the fourth Norwegian writer to get the literature prize, he is the first in nearly a century and the first who writes in Nynorsk, one of the two official written versions of the Norwegian language. It is used by just 10% of the country’s 5.4 million people, according to the Language Council of Norway, but completely understandable to users of the other written form, Bokmaal.

Guy Puzey, senior lecturer in Scandinavian Studies at the University of Edinburgh, said Bokmaal is “the language of power, it’s the language of urban centers, of the press.” Nynorsk, by contrast, is used mainly by people in rural western Norway.

“So it’s a really big day for a minority language,” Puzey said.

«The Nobel literature prize goes to Norway’s Jon Fosse, who once wrote a novel in a single sentence» hos Associated Press

Reuters sin forklaring er ein del kortare:

Known as «new Norwegian» and used by only about 10% of the population, Fosse’s version of the language was developed in the 19th century with rural dialects at its base, making it an alternative to the dominant use of Danish that followed from a 400-year union with Denmark.

«Norway’s Jon Fosse gets Nobel literature prize for giving «voice to the unsayable'» hos Reuters

New York Times har si eiga forklaring:

Nynorsk, or “New Norwegian,” was constructed in the 19th century by the philologist and poet Ivar Aasen, after studying Norwegian dialects around the country. Bokmål evolved from Danish. (Norway was in a union with Denmark from 1380 to 1814.)

Bokmål is used by around 85 percent of the population, while Nynorsk is used by 10 to 15 percent, according to the Norwegian Directorate for Education and Training. Unlike most other major languages in Europe, Norwegian has no official standard for the spoken language, and most Norwegians speak a dialect, even in official settings. Most of the dialects are somewhat closer to Nynorsk than Bokmål.

All Norwegians learn both written languages in school. The primary language taught in each school district is determined by local referendum, and Nynorsk is most common in western Norway, where Fosse grew up.

Nynorsk differs from Bokmål in vocabulary and grammar. The Nynorsk style tends to be more direct, compact and have a more active use of verbs.The Scandinavian languages (Norwegian, Swedish and Danish) are mutually intelligible, and most Scandinavians can read the other languages.

«Fosse writes in the less common of norwegians two written forms» hos New York Times

Eg prøvde å ta meg ein runde på andre språk enn dei nordiske og engelsk, og med litt robotomsetjing fann eg eit par til forklaringar. I Neues Deutschland tillet skribenten seg i å spekulere om det er estetiske kvalitetar med nynorsken:

Seine Romane, Stücke, Gedichte verfasst er auf Nynorsk: Das Neunorwegische wurde aus verschiedenen Dialekten im 19. Jahrhundert zusammengeschustert, um eine Schriftsprache für Norwegen zu haben. Nynorsk verwenden nur etwa 15 Prozent; Bokmål, aus der dänischen Tradition abgeleitet, der Rest. Man kann sich Gedanken über ästhetizistische Vorlieben für urwüchsige, vorgeblich einflussfreie Sprachen machen, aber das bleibt Spekulation.

Literaturnobelpreis 2023: Zurück zur Mystik? hos Neues Deutschland

Og i spanske El Diario blir nynorsk set i eit europeisk perspektiv, der det er eit poeng i at minoritetsspråka gjer at ein kjem tettare på:

Las batallas políticas sobre lenguas oficiales, cooficiales y minoritarias no sólo suceden en España. Son en muchos sentidos parte de la riqueza, variedad y complicación de la historia europea. A menudo también reflejan la tensión entre lengua familiar y la estándar, entre la lengua oficial con las reglas que intentan canonizar las instituciones y la viveza y naturalidad con la que se utiliza esa lengua o se pasa de una a otra. De ello también es buen reflejo la historia de los diccionarios, como el de Oxford en inglés, producto de las contribuciones de decenas de miles de personas que mandaban usos de palabras que encontraban por todo el mundo: un ejemplo pionero de cómo hacer un texto inclusivo y que en el siglo XIX era considerado una idea de rebeldes que no respetaban el idioma como se debía. Otro modelo de esa frescura es el diccionario de María Moliner, más vivo y cercano a la cultura popular que el de la Real Academia.

Lo que tal vez nos recuerda Fosse es la intimidad de las lenguas que a menudo se pierde en debates más partidistas y cómo los escritores pueden ayudar a recuperarla igual que otros apasionados de las palabras. La preservación de la riqueza lingüística es uno de los bienes culturales en un continente tan plurilingüe y políglota como Europa. Por supuesto, en parte tiene que ser una cuestión política por el derecho a hablar tu lengua y a que te puedas comunicar que va mucho más allá del estatus institucional o del acervo cultural detrás. Pero la lengua, incluso de la que se hace más bandera, no es sólo algo colectivo, es también personal. Hacer chistes para marcar distancias con el otro o utilizar las lenguas como moneda de cambio hace que se pierdan de vista la intimidad de una lengua y la naturalidad con la que a menudo convive con las demás que tiene cerca.

La otra lengua de la que habla Fosse en las entrevistas es la de escritura como algo único que a él le empuja a contar una historia y a callar cuando no tiene más que decir. Desde esa intimidad que tiene con su lengua natal, Fosse sólo quiere a más personas, muy lejos de su pequeño rincón. Y confía en que lo que quiere transmitir no se pierda en la traducción. En otra entrevista, en el Financial Times en 2018, decía: “Si escribo bien, puedo ver mis experiencias en lo que he escrito. Pero también puede verlas una señora en Japón y un cincuentón en Rusia. Eso es lo que me interesa”.

«La lengua del Nobel» hos El Diario.

Eg har ikkje leita særleg i sosiale media, men det er eit par diskusjonar på reddit om nynorsk, t.d. ein nysgjerrig kommentar og det som truleg er eit forsøk på trolling. Eg mistenkjer at mange av dei som kommenterer der er nordmenn.

Eg oppdaterer denne saka om eg snublar over meir.

Olav H. Hauge les eigne dikt

I 1970 blir Vise- og lyrikkfestivalen i Haugesund arrangert for første gong. Dei gjentok suksessen dei neste to åra og på festivalen i 1972 var det mellom 12 000 og 13 000 innom festivalen. På gjestelista det året var blant anna Jan Eggum, Finn Kalvik, Knutsen & Ludvigsen, Lillebjørn Nilsen, Ole Paus og Loudon Wainwright III. Men også den 63 år gamle fruktbonden og lyrikaren Olav H. Hauge.

Terje Emil Johannessen, som var involvert i å arrangere festivalen, seier at dei klarte å «overtale [Hauge] til å komme fra Ulvik», medan Olav H. Hauge skriv i dagboka si 4. mars: «Brev frå Forfattarsenteret i Bergen, med spørsmål um å koma til festivalen i Haugesund i sumar. Eg segjer ja.» (Hauge s. 16). Hauge ender opp med å lese dikt på ei utescene foran det han sjølv seier er 2000 publikmarar – for det meste ungdom. Dikta han les er «Lodd», «Sleggja», «Sagi», «Katten» og «I dag såg eg». Deler av festivalen blir filma og vist på NRK, derfor kan ein i dag sjå Olav H. Hauge lese eigne dikt (nokon har også lagt klippet på YouTube). Eit lydopptak blei også gjeve ut på LP-plata frå festivalen.

Dette klippet har blitt eit fast innslag i klasserommet for min del, gjerne med ei innleiing der eg presenterer Olav H. Hauge som ein til dels introvert fruktbonde. Reaksjonane han får frå festivalungdomen fascinerer elevane. Forfattar Gunhild Øyehaug skildrer korleis det er å sjå klippet i ei spalte i BT (17. januar 2011):

Olav H. Hauge står i Haugesund i 1972 iført ein grå dress og tek seg god tid med å lese opp, og han har, verkar det som, øvd inn ein måte å lese på som høver til ein visefestival, han les på ein måte som framhevar det humoristiske ved dikta, noko som fører til at det grassitjande, syttitals-hippieliknande Haugesundspublikummet ler godt og høgt når han til dømes seier at han stor tru på nymånen «men det er vel den gamle». Dei gapskrattar nesten, kan vi sjå, og vender seg til kvarandre med sine syttitalsfrisyrar for liksom å nikke «høyrde du det, eller! DET ER VEL DEN GAMLE!»

Eg innbiller meg at eg kan sjå på ansiktet til Hauge, som held maska ganske godt trass publikums humring og latter, at han har ei slags neonkjensle innvendig. Ein plutseleg, lysande tråd over sambandet mellom han, dikta og publikum.

Tidlegare nemnde medarrangør Johannessen, peiker på Hauge sin diktlesing som eit av høygdepunkta frå festivalene: «Han sto på scenen i en grå, falmet dress, men diktene hans satt som et skudd».

Etter opplevinga skriv Hauge om festivalen i dagboka si, men fokuserer mest på korleis Harald Sverdrup har gløymt namnet på busken «tindved»:

8. juli 1972.
Heime att i kveld frå Haugesund. Reiste um Odda i går. Var med på festivalen i Haraldsteltet i går kveld. Strålande sol. 6000 ungdomar hadde slege reir kring Haraldshallen. I teltet var godt 2000 samla. Larsen kom ikkje, so Harald Sverdrup kom i staden hans. Elles var Lillebjørn nilsen, Lars Klevstrand, og fire songarar og spälmenn från Sverige der. So las Sverdrup og eg. Ja ja. Han er populær, det skal vera visst.

Etterpå sat – og låg – eg og Sverdrup i eit telt, prata med gjentor og gutar, fekk øl og brennevin. Mykje liv! Dei har mykje moro dei unge i dag! […]

Harald Sverdrup – kor han leita etter namnet på busken! Kom ikkje på tindved. Laut ha greide på det! Ringde til slutt frå festival-kontoret i Haraldshallen kl. 1 um natti, vekte kona og spurde henne, dei hadde nett fenge busken frå Reisæter på Ås. Tindved! Ho hugsa det! Han var ovanpå att. Javisst! Tindved!
Eg kom heller ikkje på namnet på busken, endå eg var med Reisæter då han skar stiklingar av han øvst i Bøverdalen. Ikkje alle tek naturfag so alvorleg som Sverdrup.

Hauge kommenterer også festivalen litt meir i eit brev til Martin Nag 19. juli: «Slik røvarleir skulde ein ikkje våga seg inn i. Det var no ei trøyst for meg at Harald Sverdrup var der, eg hadde då godt lag.»

Men reaksjonane var ikkje berre positive. I ei masteroppgåva om dei tre lyrikk-festivalane siterer Vegard Aalbu eit brev frå Willy Dahl til Hauge: «Jeg har snakket med et par-tre som var i Haugesund på festivalen, og de syntes du hadde kommet mer enn skapelig fra det. Selv om det selvfølgelig er tosket av deg å gå med slips.» (Aalbu, s. 67).

Kortfilm: Perpetuum Mobile (1949) av Ivo Caprino

Frå Perpetuum Mobile (Nasjonalbiblioteket/YouTube)

Ivo Caprino (1920-2001) slapp sin først kortfilm, Tim og Tøffe, i 1949. I følgje Per Heddal sin Caprino-biografi, gjorde denne inntrykk på ein ansatt frå tobakkfirmaet Glott, så han fekk Caprino til å lage reklamefilm for sigarettmerket «Black Prince»:

Caprino skrev manus selv, og ga filmen tittelen «Perpetuum Mobile», evighetsmaskinen.[…] Sigarettreklamefilmen var tydelig inspirert av Storm P.s tegninger. […] Figurene er festlig utført av Ingse Gude, og filmen vant prisen «Annonsørenes Oscar» for 1951.

Frå Ivo Caprino! : et portrett av askeladden i norsk film av Per Heddal (1993) s. 120

Nasjonalbiblioteket har gjort denne reklamefilmen tilgjengeleg for alle. Han er på litt over 3 minutt og er herleg absurd. Dei har i tillegg restaurert han med siste skrik i datateknologi: «Filmen er oppskalert ved hjelp av kunstig intelligens og digitalt retusjert på Nasjonalbibliotekets lab i Mo i Rana.» (Du kan også sjå han direkte på YouTube.)

I følgje ein artikkel i Dagbladet var Bjarne Sandemose invovlert i å lage sigarettmaskinen i filmen, og i ein rapport laga for rettssaken om «Il Tempo Gigante» dukker det opp eit bilete frå ein av Caprino sine skissebøker som viser korleis han såg maskin for seg:

Sakkyndig vurdering Il Tempo Gigante (2016) s. 14

Nokre av dukkene kan ein sjå i Caprino sin neste kortfilm, Musikk på loftet (1950), der dei dukker opp som konsertpublikum. (Kjelde: Barne TV).

«Flyt på energien du kjenner i din ånd»

Norsk Sakprosa let av og til studentar presentere sine masteroppgåver. Eg kan ikkje mykje om diskusanalyse, men eg har sansen for Mirjam Vada Bø sin presentasjon av hennar oppgåve Bare tro på deg selv! En kritisk diskursanalyse av sjangeren inspirerende sitater. Her kan ein t.d. lære om «Pseudo Profound Bullshit»:

Især flere hjerte-metaforer kan betegnes som klisjéer og floskler, og noen steder er det vanskelig å se hvilke handlinger det egentlig oppfordres til, som i «Flyt på den energien du kjenner i din ånd.» (Gjør det som gir deg stjerner i øynene, 2020). Her kan vi trekke linjer til forskning på det som omtales som Pseudo Profound Bullshit; hvordan noen mennesker finner mening i ytringer som ikke egentlig har mening, men som er utformet slik at de virker dype (Pennycook, Cheyne et al. 2015).

Og ho har gått gjennom ordbruken i dei tre bøkene ho har undersøkt:

Frekvensanalyser på ordnivå bekrefter at sitatene har et tydelig og smalt fokus. For eksempel står de 20 mest brukte substantivene for over en tredel av den totale forekomsten av substantiver, og de 20 mest brukte adjektivene dekker 60 prosent av forekomstene, noe som skiller seg kraftig fra de gjennomsnittlige andelene på henholdsvis åtte prosent og 25 prosent (Viberg 1990). De fleste adjektiv er positive, men vage. Også de to mest brukte verbene – være og gjøre, er veldig generelle. Et annet interessant funn på ordnivå, er at verbet tro er det tredje hyppigst brukte verbet.

Eg finn ikkje sjølve oppgåva på nett, men eg ser for meg trur at ho kjem inn i databasen til UiA på sikt.